Vorige week kwam het achtste en laatste deel van de populaire horrorserie Saw in de bioscopen te draaien. In Saw 3D zien de bezoekers bloed van het scherm spetteren en darmen rondvliegen als nooit te voren. Waarom blijft deze orgie van bloed, lichaamsdelen en marteling de bioscoopgangers al zeven films lang boeien?
Amsterdam, 7 jan – “What are you doing, assholes?!” krijst een meisje dat aan het plafond zit vastgebonden. Een cirkelzaag zoemt onder haar en komt snel dichterbij. Aan de zaag zitten twee jongens vastgebonden waarmee het meisje stiekem tegelijkertijd een relatie heeft onderhouden. Seriemoordenaar Jigsaw heeft de drie partners in één van zijn beruchte spellen geplaatst. De bedrogen jongens kunnen met de zaag óf elkaar vermoorden, óf het meisje. “I think we’re breaking up with you, Dana”, antwoordt één van de jongens kwaadaardig. De zaag bereikt het meisje en rijt haar buik in tweeën. Een kronkelende darm vliegt langs de camera.
Sterkste emotie
Het is de eerste, toonaangevende scène van Saw 3D. Het zevende en laatste deel van de bloedstollende serie horrorfilms draait sinds afgelopen donderdag in 3D in de Nederlandse bioscopen. “Lekker eng”, vinden de bezoekers. Maar waarom houden ze daar nou van? Volgens hoogleraar psychiatrie Damiaan Denys van het AMC, kunnen kijkers zo gecontroleerd genieten van hun sterkste emotie: angst. Denys, gespecialiseerd in het onderwerp angst: “Angst is heel imposant, je voelt de emotie bijvoorbeeld meteen in je lichaam. Het bijzondere bij het kijken van een thriller is dat je controle hebt over die sterke emotie. Je kunt gewoon wegkijken. Angst is normaal gesproken vervelend, juist vanwege dat gebrek aan controle.”
De hoofdrolspelers van Saw zijn normale mensen die plotseling gevangen zitten in een spel waarbij ze allerlei verschrikkelijks moeten doen om te overleven. In zo’n spelsituatie vol moeilijke keuzes kunnen kijkers zich volgens Denys gemakkelijk verplaatsen, beter dan bijvoorbeeld in een piraat die tegen een octopus vecht. Dat maakt Saw aantrekkelijk. Zelfs voor bioscoopganger Guido (25), die normaal niet naar horrorfilms kijkt. Bij Saw 3D zit hij opgewekt in zijn eentje met een zak snoep in de bioscoop. Zijn vriendin wilde niet mee. “Ik vind het idee achter Saw leuk, dat de mensen in het spel iemand moeten vermoorden om te overleven. En dat Jigsaw het ze allemaal zelf laat doen.”
Onbestemde, objectloze angst
Het brein blijft in Saw durende het grootste gedeelte van de film buiten beeld. Dit aspect van een ontbrekende vijand vindt Denys belangrijk voor een spannende film. “De regisseur houdt zo lang mogelijk de onbestemde, objectloze angst van de kijker vast.” Zodra je weet waar je precies bang voor bent, verandert angst volgens Denys in vrees, een bestemde emotie met een specifiek object. Die emotie is minder heftig.
De opgebouwde spanning van de onbekende vijand wordt aan het eind van Saw I ontladen als de bedenker van het spel bekend wordt. Jigsaw blijkt een oude man die ondankbare mensen opnieuw wil leren om het leven te waarderen. De kijker voelt zich opgelucht. Maar dit levert wel een probleem op voor de volgende Saw-films. Denys noemt het het typische probleem van vervolgfilms. “Je kunt niet meer hetzelfde mechanisme gebruiken van de onbekende vijand, die is immers al bekend. Vaak wordt bij sequels daarom gebruik gemaakt van overdrijving. Nóg meer bloed, nóg meer doden.”
Walging door overdrijving
In Saw 3D gaat het er inderdaad gewelddadiger aan toe dan in Saw I. Bijna niemand overleeft het drama. Onder andere door ertussen gemonteerde nachtmerries worden nog eens extra horrorbeelden getoond die waarschijnlijk niet op een andere manier in het verhaal pasten. Het heeft volgens Denys allemaal weinig effect. “Dit roept geen angst meer op, maar walging of zelfs humor. Na een paar minuten is dat al niet meer aantrekkelijk.”
Toch wordt Saw 3D druk bezocht. Volgens Benelux filmdistributie heeft de film in de openingsweek al 52 duizend bezoekers getrokken. Dat zijn er nu al meer dan het totale aantal mensen dat op Saw 6 afkwam, evenals het aantal bezoekers dat voorganger Saw 5 trok. Guido hield het tot deel zeven vol omdat hij het idee achter Saw leuk vond. In de rij bij Pathé de Munt staat een stelletje nog te twijfelen. “Je weet al hoe het begint, hoe het eindigt en wat er in het midden gebeurt”, legt een jongen zijn vriendin uit. Toch wil het meisje naar Saw. “In 3D hè, weet je hoe eng?”
Van 3D is in de film maar weinig te zien, alleen de paar keer dat er lichaamsdelen richting de camera geslingerd worden. Toch krijgt de fanatieke Saw-kijker wel waar hij waarschijnlijk op gehoopt had. Het bekende hoofdtoestel dat aan de kaken van het slachtoffer wordt vastgebonden en op een ingestelde tijd openklapt, laat zijn uitwerking in de laatste Saw eindelijk in al haar gruwelijkheid zien.