Bijna een jaar na de verkiezingsnederlaag van GroenLinks staat de partij er slecht voor. In de peilingen wint de partij geen enkele zetel en fractievoorzitter Bram van Ojik is onzichtbaar. Geheel door eigen schuld wordt Van Ojik gezien als tussenpaus, een imago waar hij niet meer vanaf komt en dat schadelijk is voor GroenLinks. Hoe Bram van Ojik werd binnengehaald als ‘verbinder’ en als ‘tussenpaus’ zal vertrekken.
Het is maandagochtend 8 oktober. Met zo’n acht graden is het koud voor de tijd van het jaar. Thuis in Den Haag staat Bram van Ojik voor zijn kledingkast. Wie weet kom ik vanavond in het Achtuur Journaal, of misschien wel bij Nieuwsuur. Het zouden logische gedachten zijn. Vandaag kan zo maar eens de dag zijn dat alles anders wordt. Anders voor hem, voor zijn gezin en voor GroenLinks. Buiten is het bewolkt, grauw. Een donkerbruin-grijsachtig pak, lichtblauw overhemd en bruine das fleuren de dag niet op.
De paar overgebleven Kamerleden van GroenLinks benen over het Binnenhof in Den Haag. Fractievoorzitter en partijleider Jolande Sap is vrijdag opgestapt. De slechte verkiezingsuitslag en de onrust in de partij kwam ze niet te boven. Ze moest weg. Er is een weekend overheen gegaan. Jesse Klaver, Liesbeth van Tongeren en Bram van Ojik sluiten zich die maandag op in de Fractiekamer. Overleg.
***
Het is midden juni als de eerste namen van de nieuwe kandidatenlijst zijn uitgelekt. Met de verkiezingen van september 2012 in aantocht zijn alle partijen druk bezig met nieuwe kandidaten voor de kieslijst. Jolande Sap staat op nummer 1, dat is bekend. Maar wie wordt de nieuwe nummer twee? Een onbekende naam gonst door politiek Den Haag.
GroenLinks staat er dan slecht voor. Jolande Sap krijgt veel kritiek wegens de politietrainingsmissie naar het Afghaanse Kunduz en de gesloten compromissen in het Lenteakkoord. Versoepeling van het ontslagrecht en een verkorting van de WW; dat past niet bij GroenLinks, menen de leden. Tofik Dibi heeft de lijsttrekkersverkiezingen verloren en voor veel interne strijd binnen de partij gezorgd, zijn oorspronkelijke plek bij de top-drie op de lijst kan hij vergeten. Mariko Peters en Ineke van Gent verlaten de partij. Liesbeth van Tongeren? Niet mediageniek. Jesse Klaver dan? Te jong.
Op het congres van 30 juni vorig jaar worden de geruchten realiteit. De voor het grote publiek onbekende Bram van Ojik wordt door de leden op de tweede plek gezet. De running mate van Jolande Sap is bekend. De kandidatencommissie van GroenLinks is tevreden, dit is hoe zij het wilden. Ze omschrijft Van Ojik als kundig, charmant en sprankelend. Iemand die tegelijkertijd ontspanning en gezag uitstraalt.
“De commissie ziet in Bram een rots in de branding die de fractie kan verbinden, dragen en mee kan sturen. Een ijzersterke nummer twee.”
***
Volgens de Volkskrant vraagt de partij Bram van Ojik omstreeks mei vorig jaar. Op hun verzoek stelt hij zich kandidaat voor de Tweede Kamer. Hij moet de teamgeest versterken en de rechterhand worden van Sap.
Hield de kandidatencommissie maanden voor de slechte verkiezingsuitslag al rekening met een eventueel vertrek van Sap en de opvolging door Van Ojik?
Huidig partijvoorzitter – oud-Kamerlid Rik Grashoff – laat via zijn woordvoerder weten dat het partijbestuur geen mededelingen doet over de gesprekken tussen de commissie en de kandidaat. Er lag volgens hem in ieder geval geen blauwdruk klaar. “Maar”, zo zegt hij, “het zou vreemd zijn als er niet over gesproken is met een nummer twee”.
Dat wordt bevestigd. Tof Thissen, Eerste Kamerlid voor de partij en voorzitter van de toenmalige Kandidatencommissie, geeft een simpel antwoord: “Ja, de commissie hield daar rekening mee”. De commissie hield echter geen rekening met alle interne onrust en ontevreden kiezers. De commissie had de ‘gedroomde verwachting’ dat GroenLinks kon gaan meeregeren en dat Sap het kabinet in wilde. Het liep allemaal iets anders.
***
Dertig seconden later zijn ze er uit. De besluitvorming tijdens het overleg die achtste oktober gaat snel. De drie Kamerleden blijven nog een uurtje in de Fractiekamer, maar het is besloten: Bram van Ojik is de nieuwe nummer één.
Zowel Jesse Klaver als Liesbeth van Tongeren roemt de nieuwe fractievoorzitter om zijn ervaring. Hij is dan misschien pas net Kamerlid, zijn geschiedenis binnen de partij gaat decennia terug. Volgens Klaver is Van Ojik precies wat de partij nu nodig heeft: veel ervaring en in staat rust te brengen. Belangrijke kwaliteiten voor een partij die van de tien zetels nog maar vier zetels over heeft. “Hij heeft alles wel een keer meegemaakt. Hij is gewoon rustig, chill”, zegt Klaver in de Volkskrant. Van Tongeren is blij met zijn lange geschiedenis: “Bram heeft GroenLinks meegemaakt vanaf de oprichting en zit in de haarvaten van de partij”.
Diezelfde acht oktober, nu zo’n driekwart jaar geleden, meldt Van Ojik zich om twee uur ’s middags in perscentrum Nieuwspoort. Hij maakt zijn fractievoorzitterschap bekend. Op de eerste rij kijken Jesse Klaver, Liesbeth van Tongeren en herintreder Linda Voortman hoopvol. Hoopvol naar Van Ojik, hoopvol voor het voortbestaan van de partij.
Maar Van Ojik is niet per se de lange termijn toekomst van GroenLinks. In de persconferentie en in de interviews direct daarna geeft hij aan fractievoorzitter te zijn, geen partijleider. De partijleider wordt pas weer gekozen bij de volgende landelijke verkiezingen en per referendum, zodat alle leden hun stem kunnen uitspreken. En, voegt hij toe, iedereen kan zich daar kandidaat voor stellen.
Stelt u zich straks kandidaat voor het partijleiderschap?, vraagt een journalist dan.
“Ik ben pas net gewend aan het Kamerlid zijn en ben nu twee uurtjes fractievoorzitter, dus die vraag heb ik mezelf nog nooit gesteld eigenlijk”, antwoordt hij.
***
Nog nooit gesteld. Het zijn de woorden van Bram van Ojik. Het is niet verwonderlijk dat veel media hem vanaf dat moment bestempelen als tussenpaus. Zelf zegt hij tijdens de persconferentie dat hij – voor zover hij de statuten er op had nagelezen – die functie niet kent. “Mijn ambitie is om een goede fractievoorzitter te worden in de komende parlementaire periode.”
Het is een bescheidenheid of een onervarenheid op het verkeerde moment. GroenLinks heeft problemen op alle vlakken die mogelijk zijn. De koers is onduidelijk, de partij verdeeld, de nederlaag groot. De kiezer heeft het vertrouwen verloren.
Na de verkiezingsnederlaag stelt de partij een commissie in die onderzoek moet doen naar het grote verlies in de Tweede Kamer en het tumultueuze vertrek van de politiek leider. Maar Van Ojik wil niet wachten op de conclusies van deze commissie: “Rapporten, hoe goed ook, herstellen geen vertrouwen, dat moeten mensen doen”.
Juist daarom is het voor een partij die zoveel verloren heeft noodzakelijk een sterke leider te hebben. Een leider die standvastigheid uitstraalt, een leider die er is en die er blijft zodat je als kiezer weet waar je aan toe bent. Bram van Ojik toont dit in zijn eerste minuten als fractievoorzitter niet. Hij is vaag, toont twijfel en geeft daarmee een onzeker signaal. Een signaal dat zegt: ‘ik ben er maar even’.
***
Van Ojik krijgt na de bekendmaking van zijn nieuwe functie maar weinig aandacht. Televisiekijkend Nederland kent hem nog niet. Zijn naamsbekendheid is laag, zijn imago wat suf en grijs. De beoogde opmars van de partij is in ieder geval in de virtuele peilingen nog niet van de grond.
De druk voor Van Ojik wordt steeds groter. De Europese parlementsverkiezingen zijn mei volgend jaar, maar belangrijker zijn de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen. Komende maart moet de partij er weer staan en moet de kiezer het vertrouwen terug hebben. Nu is dat nog niet het geval, de partij schommelt in de peilingen tussen de drie en vier zetels. Net zoveel als nu in de Tweede Kamer.
Wellicht dat Van Ojik zijn eerdere uitspraken over het partijleiderschap ook niet verstandig vond, want afgelopen zondag 3 maart komt er een andere boodschap.
“Ik kan zomaar een blijvertje zijn”, zegt hij op het landelijke congres in het Utrechtse Vredenburg. Terwijl het buiten zwaar bewolkt is en er geen zonnestraal door het wolkendek komt, heeft Van Ojik een positieve en zelfverzekerde boodschap voor alle aanwezigen: “De komende jaren ben ik de leider van GroenLinks”.