Stel je voor dat je plaats in de wachtrij te koop was. Dat je tegen betaling niet op je beurt hoefde te wachten. Niet alleen in de rij voor een museum, maar bijvoorbeeld op wachtlijsten in de zorg. Wat voor gevolgen zou dit hebben? Anouar El Haji ging in zijn promotieonderzoek op zoek naar een antwoord op deze vraag. Hij promoveert op vrijdag 3 februari aan de Universiteit van Amsterdam.
“Op het vliegveld in Canada had zich een lange rij voor de douane gevormd. Ik had alle tijd van de wereld, maar achter mij was een stel rijke Chinezen aan het voordringen. Ze waren op weg naar Las Vegas en leken haast te hebben. De beveiliger greep in en ze moesten achter in de rij aansluiten. Op dat moment dacht ik bij mezelf: ‘wacht eens even, zij hebben al het geld van de wereld en er zijn genoeg mensen die alle tijd van de wereld hebben. Zouden we dan niet van positie kunnen wisselen?’ Dit was voor mij de aanleiding om een wetenschappelijk onderzoek te doen naar wat er gebeurt als je je plek in de wachtrij kunt verhandelen.
“Mijn proefschrift gaat over de psychologie van eigendomsrechten. Hoe gaan mensen hiermee om? De oude theorie zegt dat eigendomsrechten het leven makkelijker maken. Als duidelijk is wie waar eigenaar van is, wordt samenwerking makkelijker. Het probleem is alleen dat wij deze rechten vooral toekennen aan fysieke producten. Bij een boek of een stoel is het makkelijk om te bepalen wie de eigenaar is. Maar voor sommige zaken is het veel lastiger om een eigenaar aan te wijzen. Zoals digitale piraterij of een plek in de rij. Als je in de rij staat, heb je een gevoel van eigendom. Je denkt: dat is mijn plek. Wachtrijen zijn in die zin heel interessant om te onderzoeken.
“In een laboratoriumexperiment heb ik wachtrijen gecreëerd. Ik maakte duidelijk dat mensen hun positie konden verhandelen. Wat betekent dit concreet? Als je helemaal achter in de rij staat, genoeg geld hebt en je bent ongeduldig of je hebt haast, dan kun je tegen betaling met iemand van plek wisselen die voor in de rij staat. Economisch gezien wordt een wachtrij veel efficiënter. Met efficiënter bedoel ik niet zo zeer dat het sneller gaat, maar dat iedereen veel gelukkiger is met zijn plek in de rij. Nu is er vaak veel ergernis, omdat iemand voor in de rij bijvoorbeeld geen haast heeft, maar iemand die helemaal achter staat wel. Het liefs heb je natuurlijk helemaal geen wachtrijen, maar dat is vaak geen optie. Dan is dit de ‘next best thing’.
“Ik denk niet dat mensen met weinig geld hierdoor worden benadeeld. Juist niet. Mensen die geen geld hebben, hebben vaak meer tijd. In dit geval hebben zij de optie om geld te verdienen vanwege het feit dat ze tijd hebben. Nu is het juist oneerlijk. Want iemand met heel veel tijd, heeft daar op dit moment geen baat bij. Als wachtrijen verhandelbaar zijn, kun je beloond worden omdat je tijd hebt.
“In de eerste instantie had ik me gericht op fysieke wachtrijen. Maar hetzelfde idee kun je toepassen op wachtlijsten. Die heb je echt overal. Denk aan parkeervergunningen of huurwoningen. Maar ook in de zorg. Daar is het ethisch gezien wel een beetje ‘tricky’. Dat iemand die meer geld heeft ook eerder wordt geholpen. Mensen hebben daar toch een negatief gevoel bij. Ik kan de ethische bezwaren wel begrijpen. Maar economisch gezien is de handel in wachtrijen positief.
“Ik denk dat het mogelijk is om eigendomsrechten toe te passen voor wachtrijen. De makkelijkste toepassing is in wachtlijsten, waarbij men digitaal van alles kan verhandelen. Er is ook vraag naar. Mijn scriptie is bij Amerikaanse ondernemers veel onder de aandacht geweest. Toch is het in de praktijk niet zo gemakkelijk. Er zijn juridische belemmeringen. Vaak is het niet bekend hoe je eigenaar kan worden van iets als een plek. Maar de grootste belemmering is hoe je de betalingen regelt. Hoe kom je tot een prijs?”