Amitabh Bachchan, allemansvriend die zijn identiteit zoekt in de rollen die hij speelt

In eigen land is hij al jaren een legende. Nu is de Indiase acteur Amitabh Bachchan (70) voor het eerst in een Hollywoodfilm te zien. Wie is deze man, die naast Leonardo DiCaprio in The Great Gatsby op het witte doek schittert?

‘Ik zou geen woord kunnen uitbrengen, echt niet.’ De Indiase man schudt zijn hoofd. Zijn zwarte bloempotkapsel glinstert in de zon. Journalist Jelle Brandt Corstius heeft hem net gevraagd wat hij zou zeggen als hij even met Bollywoodster Amitabh Bachchan zou kunnen praten. Niks dus.

Het is een fragment uit de achtdelige documentaire Van Bihar tot Bangalore, waarvoor Brandt Corstius door India reisde. Samen met honderden andere mensen staat hij voor het huis van India’s bekendste acteur in Mumbai. Bussen vol toeristen rijden af en aan, overal klinken toeterende auto’s. Het is zondag, en dat betekent dat de filmster zomaar even naar buiten zou kunnen komen.

Dan, opeens, begint het beeld te wiebelen. Overal klinkt opgewonden geschreeuw. Oude Nokia’s worden naar één punt gericht, kinderen op de schouders genomen. De camera registreert een wirwar van handen die ergens naar zwaaien. In de verte is een vage schim te zien van iemand in een rood trainingsjack.

Even snel als hij verscheen, is Amitabh Bachchan weer weg. Toch is de opwinding groot. Er klinkt gejuich. ‘Joehoe!’ Iemand toont opgewonden zijn telefoon. Zijn idool staat er maar half op. Maar het is niet erg. Ze hebben hem gezien. Hem: Amitabh Bachchan, de levende legende van Bollywood. De ambassadeur van India. Ook wel bekend als Big B.

Boze held vecht tegen onrecht
Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar als Indiërs de film The Great Gatsby bezoeken, letten ze niet op het goede acteerwerk van Leonardo Dicaprio of Tobey Maguire. Ze komen ook niet voor het poppengezichtje van Carey Mulligan. Nee, degene waar alle ogen op gericht zijn, is Ambitabh Bachchan.

De grootste ster van ‘Bollywood’ (de bijnaam voor de Indiase filmindustrie) heeft in eigen land zo’n 200 films op zijn naam staan. Volgens fans is hij met geen enkele westerse acteur te vergelijken, heeft hij meer bekendheid dan Brad Pitt, Marlon Brando en Robert de Niro bij elkaar. Zijn nuchterheid, bescheiden karakter en inzet voor de problemen in India maken hem tot een van de meest geliefde sterren van het land. ‘Hij is zo vriendelijk en zachtaardig,’ zei acteur Shivaraj Kumar over hem. ‘Hij benadert iedereen met dezelfde genegenheid en vergeet nooit iemand.’

Amitabh Bachchan (70) brak door in de jaren ’70 als angry young man, toen hij in films als Zanjeer en Sholay als ‘gewone man’ vocht tegen het onrecht en de corrupte systeem van politie, rechterlijke macht en het politieke bewind. De films reflecteerden de problemen van hun tijd: het ging slecht met de Indiase economie en de werkloosheid was hoog. Vanwege de politieke onrust had premier Indira Gandhi de noodtoestand uitgeroepen.

Bachchan werd een working class hero, die als geen ander de ontevredenheid van het volk kon vertalen naar het witte doek. Als boze held nam hij het recht in eigen hand en sloeg hij met de blote vuist alle schurken van zich af. Die associatie heeft hij inmiddels van zich afgeschud: ruim veertig jaar later is hij nog regelmatig in films te zien en vertolkt hij de meest uiteenlopende rollen. In 2009 wist hij het publiek te verbazen met Paa, waarin hij een twaalfjarige jongen speelt die lijdt aan de zeldzame verouderingsziekte Progeria.

De persoon achter de acteur
Meer nog dan om zijn acteerwerk wordt Bachchan geliefd om zijn charismatische voorkomen. Vrouwen vallen als een blok voor zijn diepbruine ogen en zijn zware, hypnotiserende baritonstem, die ‘al zijn monologen doet klinken als prozaïsche proclamaties,’ zo schreef filmjournalist David Chute. Hij komt over als een rustige man, die liever dan zelf iets zegt, graag luistert en anderen observeert.

Toch maakt juist zijn open houding hem iemand die zich niet makkelijk laat grijpen. In 2002 typeerde een Britse journalist Bachchan als ‘droog, afstandelijk en moeilijk te doorgronden.’ Er zijn maar weinig interviews te vinden waarin de filmster zich echt blootgeeft of een duidelijk standpunt inneemt. Ook op zijn eigen blog, waar hij schrijft over wat hem bezighoudt, blijven de teksten aan de oppervlakte hangen.

‘Wie is nou de echte Amitabh Bachchan?’ vroeg Times of India-journalist Roshni Olivera hem vorig jaar. ‘Een introverte, of een open persoon?’ Bachchan reageerde zoals altijd bescheiden, zonder een direct antwoord te geven. ‘I’m just another name. Wij [acteurs] hebben nou eenmaal een beroep dat ons uitvergroot door wat we doen. Maar we zijn net als anderen. We zijn allemaal mensen met dezelfde gevoelens en emoties.’

Iemand die deze kant goed herkent, is Marijke de Vos. ‘Amitabh Bachchan zal nooit het achterste van zijn tong laten zien,’ zegt ze. De Vos schreef het boek Behind the scenes of Hindi cinema en leerde Bachchan kennen toen ze in 1990 voor het Tropeninstituut een Indiaas filmfestival organiseerde. ‘Hij is een hele trouwe vriend, maar heeft een mysterieuze kant. Je weet nooit helemaal wat echt aan hem is en wat niet. Aan alle kanten proberen journalisten hem op iets te pakken, maar hij heeft altijd een passend antwoord klaar dat alle twijfels wegneemt.’

Gevraagd naar het criminele circuit in de Bollywoodindustrie, die volgens geruchten gefinancierd wordt door de Indiase maffia, zegt hij daar nooit iets van te merken. ‘Een producent heeft niet Ik ben van de maffia op zijn voorhoofd geschreven staan,’ zei hij in 2009 tegen CNN. ‘Waar hij zijn geld vandaan haalt, is niet mijn zaak. Het gaat mij om het verhaal, het concept, om de rollen die ik speel. Het creatieve aspect.’

Zijn niet-veroordelende karakter maakt hem geliefd bij mensen met verschillende rangen, standen en religies. ‘Hij is een soort homo universalia,’ zegt De Vos. ‘Hij kiest geen partij voor Hindoes, Moslims of Sikhs, maar probeert echt het land bij elkaar te houden.’ Het is ook de reden dat Bachchan zich altijd heeft ingezet voor goede doelen. Op allerlei manieren probeert hij abortus van meisjesbaby’s bespreekbaar te maken. In 2003 werd hij ambassadeur van Unicef.

Toch roepen sommige van zijn vriendschappen regelmatig vragen op. Jeugdvriend Bal Thackeray was de omstreden leider van Shiv Sena, een extreemrechtse partij met een donker verleden in de deelstaat Maharashtra. Begin jaren negentig vielen onder zijn bewind in Mumbai bijna duizend doden in het geweld tussen hindoes en moslims. Toen Thackeray vorig jaar na een hartaanval in het ziekenhuis belandde, twitterde Bachchan na een bezoek: a fighter all his life, fights his life !! Prayers needed now! Later legde hij bloemen bij diens graf.

‘Ik vroeg wel eens: hoe kun je nou bevriend zijn met zo’n man?’ zegt De Vos. ‘Daar had hij dan weer een diplomatiek antwoord op. Zo van: je weet nooit waarom mensen precies bevriend zijn, daar zijn verschillende redenen voor.’

Hij is de rollen die hij speelt
In 1984 besloot Bachchan de politiek in te gaan om zijn vriend Rajiv Gandhi, zoon van de vermoorde premier Indira Gandhi, te steunen. Met gemak haalde hij een zetel in het parlement. Maar de rol van politicus was er een die hij niet kon spelen. Nadat hij werd gelinkt aan een schandaal – waar hij pas jaren later voor werd vrijgepleit – stapte hij op. Bachchan noemde de politiek een cesspool, een beerput. Dat woord zou hem nog lang achtervolgen: het was een van de weinige keren dat hij zich zo expliciet uitdrukte.

Na een paar middelmatige films trok hij zich vijf jaar lang terug uit de filmindustrie. Voor de rol van angry young man voelde hij zich inmiddels te oud, rollen voor mannen van zijn leeftijd waren er niet. Bachchan startte een eigen filmproductiebedrijf, maar ook dat flopte en zadelde hem en zijn investeerders met enorme schulden op.

Zijn comeback beleefde hij toen hij in 2000 de Indiase versie van het programma Who wants to be a millionaire ging presenteren. Vijf avonden per week zat India aan de buis gekluisterd. Ook als acteur hervond Bachchan zijn identiteit. Met de komst van Hum Aapke Hain Koun was een nieuw tijdperk ingeluid: in plaats van actiefilms gingen familiefilms Bollywood weer domineren. Zo speelt Bachchan in Mohabattein (2000) de rol van vaderlijke patriarch aan het hoofd van een grote Indiase familie.

De set bleek de plek te zijn waar Bachchan zich het meest thuis voelt. ‘Uiteindelijk is Amitabh een jongetje dat het liefst wil acteren en verder niets,’ zegt Marijke De Vos. ‘Ik heb hem ooit eens getekend toen hij een rol zat te leren. Het was het moment dat ik het dichtste bij hem ben gekomen. Hij was zo zichzelf. Het voelde alsof ik in een soort cocon van zijn vertrouwdheid zat, terwijl hij normaal gesproken degene is die anderen bekijkt.’

Ook toen Times of India ter gelegenheid van Bachchans zeventigste verjaardag Bollywoodsterren om hun mening vroeg over de acteur, was zijn toewijding aan het acteren een veelgenoemde eigenschap. ‘Hij heeft een ijzersterke discipline,’ zei Arundhati Nag, mede-acteur in Paa (2009). ‘Hij komt volledig voorbereid binnen, vooral voor deze film was het geweldig wat voor huiswerk hij had gedaan. Als hij twee minuten later was, zei hij meteen sorry. Als ik een extra woord gebruikte in onze dialoog, vroeg hij me daarnaar. Hij kende niet alleen zijn eigen tekst, maar de gehele scene.’

‘Ik denk altijd dat hij eigenlijk niet echt iemand is,’ besluit De Vos. ‘Dat hij gewoon alle rollen die hij heeft gespeeld bij elkaar is. Dat hij daar zijn identiteit in vindt.’ Ook nu gezondheidsproblemen hun tol beginnen te eisen, neemt Bachchan nog bijna elke film aan die op zijn pad komt. Zelf zei hij ooit dat artiesten erop moeten vertrouwen nooit voldoening te bereiken.‘When you’re satisfied as an artist, then you’re dead.’ Daarmee doet hij zijn naam, Amitabh: ‘het licht dat nooit uitgaat’, eer aan.