“Segregatie in het onderwijs overstijgt etnische grenzen”

Laten we het niet meer hebben over etnische segregatie in het onderwijs, zegt Sofyan Mbarki, lid van de Onderwijsraad en gemeenteraadslid van de PvdA in Amsterdam. Tegenwoordig ligt de scheidslijn bij het onderwijsniveau van de ouders. Want ook hoogopgeleide ouders met een andere etnische achtergrond kiezen vaker voor een school buiten de eigen buurt.

Mbarki (32) gaf jarenlang les op middelbare scholen in Amsterdam Nieuw-West, onder andere op de school waar hij zelf als kind op zat. De scholen die eerst een afspiegeling van de wijk waren, zijn in minder dan tien jaar tijd veranderd van redelijk gemengd naar heel zwarte scholen. “Eerst kwam de witte vlucht: kinderen van hoogopgeleide witte ouders trokken weg naar basisscholen en middelbare scholen in andere buurten. Nu zie ik ook steeds vaker een zwarte vlucht.”

Wat is de zwarte vlucht?
“Kinderen van hoogopgeleide ouders met een andere etnische achtergrond gaan ook op zoek naar scholen buiten hun eigen buurt. De ouders zijn hier geboren of op heel jonge leeftijd hierheen gekomen. Zij willen dat de school van hun kinderen wat meer gemengd is en de sfeer wat fijner is, dus zij trekken ook weg. Het onderwijs heeft nog onvoldoende door dat deze groepen door hun emancipatie steeds vaker andere scholen kiezen.”

Wat is het gevolg van de zwarte vlucht?
“Als alle kinderen van hoogopgeleide ouders wegtrekken, hou je een heel zwakke groep leerlingen over. Dat zorgt voor een vicieuze cirkel. Veel docenten vertrekken ook liever naar een school die beter aangeschreven staat. Ik heb het als leraar zelf meegemaakt: op een school met een bepaald type leerling en een bepaald type ouder, gaat de kwaliteit gewoon omlaag.

“De maatschappelijke discussie gaat dan snel over etniciteit of witte en zwarte scholen. Maar dat doet geen recht aan de werkelijkheid: het gaat niet zozeer om etnische segregatie, maar om de segregatie van sociale klassen.

“Mijn kind zit op een basisschool met kinderen van andere hoogopgeleide ouders. Ook de ouders met een andere etnische achtergrond, zoals ik, zijn hoogopgeleid. Lager opgeleide ouders zie je bijna niet. Er ontstaat dus een scheiding tussen verschillende sociale klassen die etnische lijnen voor een groot gedeelte overstijgt, ook binnen stadsdelen.’’

Waarom willen ouders naar andere scholen?

“Ouders met een andere etnische achtergrond denken vaak: een witte school zal wel beter zijn. Daar hebben ze betere leraren. Uit vergelijkende onderzoeken blijkt vaak dat ze ook beter zijn. Ik begrijp dat ze wegtrekken: je wil voor je kind toch het allerbeste.”

Waar gaan de kinderen wel naartoe?
“Naar scholen in Amsterdam-Zuid, maar ook buiten de stad. Ik hoor van ouders die hun kind liever in Weesp of Haarlem naar school laten gaan. Dat is voor 90% een witte vlucht, maar ook een zwarte. Ik zie veel jonge ouders in Nieuw-West die hun kinderen in Badhoevedorp naar school laten gaan, of in Zwanenburg.

Hoe groot is deze zwarte vlucht?
“Ik heb geen cijfers dus ik kan niets zeggen over de kwantiteit (zie kader beneden). Maar ik zie dat het gebeurt, en steeds meer. Als je vroeger in Nieuw-West opgroeide, ging je naar het Hervormd Lyceum West of naar het Caland lyceum. Nu is dat niet meer vanzelfsprekend.’’

We hebben lange tijd geprobeerd om scholen gemengder te maken. U zegt: laten we daarmee stoppen. Waarom?
“We moeten ons niet alleen richten op het gemengder maken van zwarte scholen, maar op de kwaliteit. Als de kwaliteit van scholen gelijk is, ben ik er heilig van overtuigd dat andere groepen vanzelf terugkomen. We moeten juist investeren in de scholen waarvan ouders denken dat de kwaliteit minder is. Keuzevrijheid in het onderwijs is ontzettend belangrijk. We moeten ouders niet dwingen een bepaalde school te kiezen, maar ze verleiden.’’

De gemeente Amsterdam heeft nog geen cijfers over de schoolkeuze van kinderen van hoogopgeleide ouders van niet-Nederlandse etnische herkomst. In het voorjaar verschijnt een nieuwe onderzoek naar segregatie in het Amsterdamse onderwijs, waarin de cijfers wel opgenomen worden. 'We krijgen hier vaker vragen over', zegt Lotje Cohen, onderzoeker van het Bureau Onderzoek en Statistiek. 'We nemen het dus mee in het nieuwe onderzoek.'
Het laatste onderzoek naar segregatie, over schooljaar 2014-2015, beschrijft de tweedeling in het onderwijs op basis van herkomst of opleidingsniveau van de ouders. Uit dat rapport blijkt dat de sociaal-economische tweedeling toeneemt, zowel op de basisschool als de middelbare school. Op scholen in Zuid heeft zestig tot tachtig procent van de leerlingen hoogopgeleide ouders. Scholen in West, Nieuw-West, Oost en Zuidoost hebben juist minder dan 20 procent scholieren met hoogopgeleide ouders.