‘Een onbekend aspect van de Holocaust’ uit de vergetelheid gehaald

Aandacht schenken aan een vergeten geschiedenis van Amsterdam en het lot van joodse kinderen, docenten en scholen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat is voor Aart Janszen (1938) van verdwenen-joodse-scholen.nl de reden om alle tijdens de oorlog verdwenen Joodse scholen in kaart te brengen. Op de dag van de Internationale Holocaustherdenking staat de oprichter van de website langer stil bij deze tragedie en vertelt hij over een verdwenen joodse school in zijn eigen stadsdeel Noord.

School nummer 15

‘Sinds 1970 staan er woonhuizen’ vertelt Janszen, ‘maar tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de oude Campanulaschool aan de Floraweg een joodse school. Op de bovenverdieping van het gebouw kregen 25 joodse leerlingen vanaf 29 september 1941 les in één klaslokaal en door één juf, Geziena de Haas (1902-1977).’

De Campanulaschool en Floraschool aan de Floraweg, omstreeks 1940, waar Geziena de Haas les gaf aan 25 joodse leerlingen. Bron: verdwenen-joodse-scholen.nl.

De Haas was de enige juf en daarmee ook schoolhoofd. Als joodse leerkracht mocht zij
vanaf november 1940 geen les meer geven aan niet-joodse kinderen. Samen met 132
andere joodse leerkrachten in de gemeente Amsterdam werd zij ontslagen om haar
joodse identiteit. Toen na de zomervakantie van 1941 joodse leerlingen alleen nog maar naar
joodse scholen mochten, met uitsluitend joodse leerkrachten, kwam de Haas terecht bij het
schooltje aan de Floraweg. In februari 1943 verhuisde de school naar het Poortgebouw van
Asterdorp op Buiksloterham.

Klompenbriefje voor joodse kinderen

Opmerkelijk is dat de meeste kindernamen bewaard zijn gebleven, doordat er zogeheten ‘klompenbriefjes’ werden bijgehouden door de gemeente Amsterdam. Janszen: ‘Deze briefjes werden verstrekt door de Gemeentelijke Dienst voor Kinderkleding en voeding aan gezinnen in Amsterdam die geen geld hadden voor klompen, jurken, jassen en andere kledingstukken voor hun kinderen.’ Opvallend is dat de joodse kinderen niet waren uitgesloten van deze voorziening, zelfs niet begin 1943 toen de gemeente van de bezetter geen inspraak meer kreeg op het joodse onderwijs. ‘Dat heeft de gemeente toch op z’n Amsterdams opgepakt.’

Een lege school

Sinds de jaren ’40 stond Asterdorp een klein dorpje met kleine huisjes gelegen op Buiksloterham in Amsterdam Noord leeg. Met de invoering van de concentratie-maatregelen van de bezetter, kwamen er sinds juli 1942 joden uit het hele land naar Asterdorp. Hiermee werd het de vierde joodse wijk van Amsterdam, maar men sprak eigenlijk van een getto.

Door de toenemende harde maatregelen van de bezette liep de school leeg, mede doordat twee grote razzia’s eind mei 1943 ook joden in Noord troffen. Hierdoor raakte Asterdorp leeg. Halverwege juni 1943 moesten de laatste joden in Noord naar de Transvaalbuurt in Oost of gingen ze op transport naar Westerbork. Hierna werd Asterdorp gesloten.

De meeste kinderen die sinds het begin op de joodse school zaten, zijn in 1942 of 1943 gedood en werden niet ouder dan 10 jaar. In het Holocaust Namenmonument aan de Weesperstraat zijn de 22 namen van vermoorde kinderen te vinden. Twee van de in totaal vijf leerkrachten die hebben lesgegeven op de school hebben het einde van de oorlog niet gehaald. Juf Geziena heeft de oorlog wel overleefd door onder te duiken in Rotterdam. In 1946 is zij aan de slag gegaan bij de basisschool in Schellingwoude, waar zij voor de oorlog ook werkte.

Tegels met QR-code

Janszen is sinds 2019 bezig met het opzetten van de website en het onderzoeken van deze vergeten kant van de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam. ‘Met financiële steun uit het Erfpachtfonds heb ik de website en de tegels kunnen financieren. Met de herdenkingstegels op gevels op ruim 40 Amsterdamse locaties worden mensen herinnerd met wat er met deze scholen, de leerlingen en docenten is gebeurd tijdens de oorlog, zodat zij niet worden vergeten. Omdat het een onbekend en vergeten aspect van de Holocaust is, moeten we ons eraan blijven herinneren. Zeker op een dag als vandaag.’

Aart Janszen bij één van de veertig herdenkingstegels in Amsterdam. Bron: Universiteit van Amsterdam.