Tussen de 1800 en 2400 dakloze EU-burgers (van buiten Nederland) brachten de winter van 2023 op 2024 door in Amsterdam. Dit schat de maatschappelijk organisatie De Regenboog Groep. Veelal zijn het arbeidsmigranten die in Nederland ontslagen zijn. Hierdoor verliezen zij ook hun onderdak. Michael Sprokkereef, programmacoördinator van de hulpverlening aan EU-burgers bij De Regenboog Groep, legt uit hoe deze situatie is ontstaan.
Hoe komt het dat zoveel EU-burgers op straat belanden?
‘Het probleem is dat bijna altijd arbeid en onderkomen met elkaar verbonden zijn voor arbeidsmigranten. Een werkgever regelt huisvesting voor diens werknemers. Als iemand zijn baan kwijtraakt, betekent dat ook dat diegene zijn huis verliest. De rechtspositie van arbeidsmigranten is ernstig verzwakt, dit bleek ook uit het veelbesproken Roemer-Rapport
In 2020 werd door het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van oud-SP lijsttrekker Emile Roemer een rapport gepubliceerd met aanbevelingen om de rechtspositie van arbeidsmigranten in Nederland te verbeteren. Het rapport kreeg de titel ‘Geen Tweederangsburgers’ en kwam met vijftig concrete aanbevelingen. Enkele in het oog springende aanbevelingen zijn: uitzendbureaus voor arbeidsmigranten verplichten een vergunning aan te vragen en meer arbeidsinspecteurs aannemen om uitzendbureaus te controleren. Daarnaast adviseert het aanjaagteam om een registratieplicht in te voeren, zodat de adresgegevens van arbeidsmigranten bekend zijn. Hoewel het kabinet de Roemer-aanpak heeft opgenomen in het hoofdlijnenakkoord, is Roemer zelf kritisch, omdat er volgens hem gecherrypickt wordt in de aanbevelingen. . We zien in Nederland onze arbeidsmigranten als een soort handelswaar. Een arbeidsmigrant die bijvoorbeeld een probleem aankaart over slechte arbeidsomstandigheden of vanwege lage betalingen, kan zo ontslagen worden. Dan heb je dus en geen baan, en geen onderdak meer.’
Wat doet de Regenboog voor deze doelgroep?
‘Bij de Regenboog mag iedereen binnenkomen. We zorgen voor een kop koffie of thee, een douche, een warme maaltijd en schone kleren. Daarnaast bieden we maatschappelijk werk aan, waarbij we het gesprek voeren en samen kijken naar vervolgstappen. Voor EU-burgers is er een speciaal inloophuis aan de Transformatorweg. Hier werken hulpverleners die verschillende talen spreken, zoals Pools, Hongaars en Portugees zodat mensen in hun eigen taal te woord kunnen worden gestaan. Daarnaast doet Amsterdam mee aan een pilot waarbij subsidie wordt gegeven aan de grootste gemeentes voor betere begeleiding van EU-burgers die dakloos zijn geworden. Hiermee hebben we een veldwerkteam kunnen oprichten. We sturen dan een team de straat op om te zoeken naar daklozen, zodat we hen kunnen informeren over de mogelijkheden voor hulp. In het veldwerkteam zitten mensen meerdere talen spreken en zelf ook ervaringen hebben met dakloosheid.’
Waarom belanden arbeidsmigranten met name in Amsterdam?
‘Mensen worden vanuit andere gemeenten doorverwezen naar Amsterdam of komen op eigen houtje hierheen om beter geholpen te worden. Dakloze EU-burgers zijn een soort hete aardappel die niemand wil oppakken, daarom zijn zij op ons bordje beland. Lang werd tegen hen gezegd dat je hier minstens vijf jaar gewerkt moet hebben om recht te hebben op sociale voorzieningen. Nu blijkt dat helemaal niet het geval te zijn. Na een half jaar hier werken heb je bijvoorbeeld al recht op een UWV-uitkering en na een jaar moet de gemeente je ondersteunen via de Wet Maatschappelijk Ondersteuning
Gelijke behandeling onder het EU-recht houdt in dat een EU-burger dezelfde behandeling krijgt als een Nederlander. Dit recht gaat niet altijd op, omdat er eerst bewezen moet worden dat de EU-burger een substantiële bijdrage aan Nederland heeft geleverd, bijvoorbeeld door er een jaar te werken en werknemerspremies af te dragen. Dion Kramer, universitair docent Europees recht aan de Vrije Universiteit Amsterdam, schrijft in het voorwoord van het rapport ‘Dakloze EU-burgers in Amsterdam’, dat ‘de wijdverbreide aanname dat de gehele groep dak- en thuisloze EU-burgers ‘niet-rechthebbend’ zou zijn vanwege hun nationaliteit’ niet klopt. Uit het rapport van De Regenboog Groep blijkt dat ongeveer de helft van de dak- en thuisloze EU-burgers in Amsterdam recht heeft op gelijke behandeling. . Omdat alle voorzieningen in Nederland chronisch vol zitten, staat niemand te springen om deze doelgroep ook op te pakken.’
‘Dakloze EU-Burgers zijn een soort hete aardappel die niemand wil oppakken’
Waarom kiezen mensen er niet voor om terug te keren naar hun land van herkomst?
‘Ze zijn niet voor niets daar weggegaan. Vaak hebben mensen al een probleem met werk en sommigen komen hier al heen met verslavings- of psychiatrische problematiek Als het in Nederland allemaal niet is gelukt, moet je met een opgeheven hoofd durven terugkeren naar je thuisland. Zolang dat niet het geval is, is het ook moeilijk teruggaan. Overigens regelen wij wel zo’n driehonderd tickets per jaar voor mensen die bereid zijn terug te gaan naar hun land van herkomst. Daarbij werken we ook samen met organisaties in bijvoorbeeld Polen en Roemenië die mensen bij thuiskomst aan een baan kunnen helpen.’
Denk je dat het aantal dakloze EU-burgers in Amsterdam op korte termijn zal dalen?
‘Nee, daarvoor is echt een ingreep vanuit de landelijk overheid in de arbeids- en woningmarkt nodig. Dat zie ik niet snel gebeuren in het huidige politieke klimaat. Vanuit de gemeente Amsterdam voelen we ons ontzettend gesteund in ons werk, maar voor een structurele verandering is een landelijke verandering nodig. Tot die tijd is het dweilen met de kraan open.’