De Amsterdamse politie hield zich bij een proef naar preventief fouilleren niet aan de afspraken die zij sloot met de gemeente en justitie. In november 2022 werd negen keer een zaak binnengevallen om zowel gasten als personeel te controleren op wapens. Ook hielden agenten een bus van de GVB stil, waarna ongeveer vijftien reizigers en de chauffeur werden gefouilleerd. Medewerkers van horecazaken bij wie de politie inviel, zeggen tegen NAP Nieuws ‘geschrokken’ te zijn door de controle.
Burgemeester Femke Halsema moest er hard voor vechten. Ze wilde met behulp van preventief fouilleren het wapenbezit onder jongeren en de daarbij horende criminaliteit aanpakken. Het plan leidde tot felle tegenstand van de progressieve meerderheid in de gemeenteraad. Daarom werden er voorwaarden gesteld aan het plan: het zou gaan om een proef van drie maanden, er zou toezicht zijn en het gericht controleren op wapens mocht alleen in vijf vooraf aangewezen gebieden gebeuren. Om etnisch profileren te voorkomen moesten agenten mensen ‘a-selectief’ selecteren: elke vijfde voorbijganger of voertuig werd gefouilleerd.
Halverwege de proef trok Halsema de stekker er al uit nadat duidelijk werd dat de politie zich niet aan de regels hield. Op 10 november betrad de politie een jongerencentrum in Nieuw-West. Dit centrum lag niet in een van de vijf gebieden. Ook was de afspraak om niet in panden te controleren, maar om dit op straat te doen. Door een toekomst waarin de politie ook buiten de proef preventief mag fouilleren, zoals in bijvoorbeeld Rotterdam het geval is, ging een streep.
Nog acht panden betreden
Op de dag dat de politie het jongerencentrum binnenviel, werden nog acht panden betreden tegen de afspraken in. Dit bleek uit een interne rapportage die korpschef Frank Paauw maandag naar buiten bracht. De politie viel binnen in een internetcafé, tankstation, avondwinkel, pizzeria, bakkerij en twee grillrooms. Ook onderzochten agenten een bus met ongeveer vijftien inzittenden op wapens. De bus stond stil bij de halte aan het Osdorpplein, opnieuw buiten het aangewezen gebied. ‘De halte en de bus lagen volgens informatie van de politiemedewerkers binnen een veiligheidsrisicogebied’, schrijft het rapport.
Een medewerker van een Turkse broodjeszaak in Slotermeer zegt tegen NAP Nieuws dat hij erg baalde toen de politie in de winkel kwam controleren. Agenten fouilleerden de vijf gasten en de twee personeelsleden die op dat moment aanwezig waren. Ook werden tassen doorzocht. ‘Ik was gewoon aan het werk. Wat denken mijn klanten als ze zien dat ook wij worden gecontroleerd. Ik snap dat ze iets willen doen aan die messen, maar dit is niet normaal.’ De medewerker wil anoniem blijven omdat hij de bakkerij en zichzelf niet wil associëren met politie-invallen. De politie vond bij hem in de winkel geen wapens.
Oorzaak
De agenten die de controles uitvoerden op 10 november hadden geen idee van de precieze voorwaarden van de proef. Ze hadden een verkeerde voorlichting gekregen waarin het gebied waar de politie mocht fouilleren groter leek dan afgesproken was. Een aantal straten was namelijk in een eerder proces afgevallen. Ook dachten de agenten onterecht dat ze horecazaken mochten binnengaan als ze alle aanwezigen zouden fouilleren. Dit was bij een eerdere proef namelijk wel het geval geweest. Korpschef Paauw vat het in zijn brief aan de gemeenteraad als volgt samen: ‘Er zijn menselijke fouten gemaakt.’
Politiecollega’s dachten op basis van deze informatie dat zij die dag in het juiste gebied en op de juiste wijze bevoegde controles uitvoerden
Korpschef Frank Paauw
Volgens het onderzoek van de politie verliepen eerdere acties in Zuid en Zuidoost wel volgens de regels. Mensen werden gefouilleerd in het toegestane gebied en er werden geen gebouwen betreden. In totaal leverde de proef 23 gevonden wapens op: twintig messen en drie wapens die vallen onder de Wet Wapens en Munitie (WWM).