Financieel ravijnjaar dreigt: is Amsterdam wel voorbereid?

De gemeente Amsterdam koerst af op een financieel ravijnjaar. De begroting is vanaf 2026 niet meer rond te krijgen omdat er minder geld van het Rijk komt. Het is nog onzeker of er een oplossing komt vanuit Den Haag, en dus moet de gemeente zich voorbereiden, zeggen bestuurskundigen en raadsleden. Maar vanuit de coalitie klinkt: voor concrete bezuinigingen is het te vroeg.

Jeugdzorg, onderwijs, woningbouw, uitkeringen, zwembaden en bibliotheken: de gemeente regelt het. Althans, als er genoeg geld voor is. En dat wordt nu lastig, en niet alleen in Amsterdam. Het gemeentefonds, waar gemiddeld vijftig procent van al het geld vandaan komt, wordt vanaf 2026 aanzienlijk kleiner. Gemeenten komen dat jaar samen 3,9 miljard euro tekort. In 2028 bedraagt dat tekort zo’n 6,2 miljard euro, zo berekende onderzoeksinstituut COELO. Het begrotingsgat is in gemeentelijke kringen het ‘ravijn’ gaan heten.

In Amsterdam ontbreekt vanaf 2026 jaarlijks zo’n 90 miljoen euro. Genoeg om te moeten heroverwegen waar de stad wel en niet in investeert, laat financiënwethouder Hester van Buren weten.

Actie ondernemen

Het budget dat vanuit Den Haag wordt overgemaakt aan gemeenten, is nu nog gekoppeld aan de groei van de rijksuitgaven. Daar komt een einde aan: een politieke keuze. Een alternatief is nog niet bedacht, vertelt Maarten Allers, hoogleraar economie van decentrale overheden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het kan zijn dat het Rijk uiteindelijk tóch over de brug komt, maar daar ‘mag je niet van uit gaan.’ Dus: er moeten nu al bezuinigingen worden gedaan, ‘die misschien straks niet eens nodig zijn.’

‘Ik wil het helemaal niet vergelijken met de klimaatcrisis,’ zegt Tom Overmans, bestuurskundige aan de Universiteit Utrecht. ‘Maar je ziet wel iets vergelijkbaars gebeuren.’ Er zijn genoeg experts die het probleem signaleren en roepen ‘Dat gaat niet goed!’, legt hij uit. Maar ondertussen, ziet Overmans, ‘lijkt er nog niets te gebeuren.’ 

De gemeente Amsterdam zou nu al actie moeten ondernemen, die verder gaat dan onderzoek doen naar scenario’s, stelt de bestuurskundige. Bijvoorbeeld: ’terughoudend zijn met het aangaan van nieuwe verplichtingen.’ Dat gaat dan om grote investeringen, zoals een brug over het IJ. ‘Als je nu zelf geen stappen zet om de flexibiliteit in je begroting te vergroten, draag je bij aan je eigen ramp.’

Iedereen een beetje armer

Echt bezuinigd wordt er nog niet bij gemeente Amsterdam. Financiënwethouder Hester van Buren heeft een groot onderzoek ingesteld naar de begroting van de stad, om te kijken waar eventueel in gesneden kan worden. Maar inzicht in de doeltreffendheid van de begroting ‘duurt eerder jaren dan maanden,’ concludeerde ze afgelopen herfst al. 

Toch ziet de gemeente wel dat, wanneer er geen oplossing komt, het ravijnjaar grote gevolgen gaat hebben. ‘Iedereen in de stad wordt een beetje armer,’ voorspelt Sven Breedijk, directeur van de financiënafdeling van de gemeente, in een publicatie van onderzoeksbureau BDO. ‘De Amsterdamse bevolking groeit flink, maar dat leidt niet tot een hogere gemeentefondsuitkering.’ De gemeente voert nog altijd een ‘ingewikkeld gesprek’ met het Rijk over geld, bijvoorbeeld om jeugdzorg te kunnen betalen.  

Te vroeg voor bezuinigen?

Uiteindelijk moet de oplossing niet alleen uit Den Haag komen, vindt oppositieraadslid Kune Burgers (VVD). ‘Ik vind dat de gemeente zelf maatregelen moet nemen, je gaat toch niet als een kip zonder kop op het ravijn afrennen.’ Amsterdam kan kritischer zijn met subsidieverlening, stelt hij voor, afscheid nemen van wat beleids- en communicatieambtenaren en vastgoed verkopen. 

Coalitieraadslid Zeeger Ernsting (GroenLinks) vindt het nog te vroeg om over dergelijke bezuinigingen na te denken. ‘Het is natuurlijk verstandig je voor te bereiden,’ zegt hij, maar hij waarschuwt voor ‘ongericht bezuinigen’. De stad moet niet stilgelegd worden door grote projecten uit te stellen, vindt hij. ‘Bijvoorbeeld de brug over het IJ: daar zijn mensen al hartstikke lang op aan het wachten.’

Een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse zaken verwacht dat er misschien meer duidelijkheid komt in mei, als de lokale en nationale overheden hun voorjaarsbegrotingen presenteren. De Vereniging Nederlandse Gemeenten onderhandelt namens alle gemeenten met het ministerie over een oplossing.