Supermarkten spelen een sleutelrol in het voedselsysteem: zeventig procent van wat mensen eten komt uit de supermarkt. Verduurzaming van deze bedrijven kan een grote impact maken. Het blijkt niet eenvoudig te meten welke van de grote spelers het duurzaamst onderneemt. Een vernieuwd dashboard vanuit de overheid biedt eerste inzichten. Wat valt er te ontdekken over de huidige stand van zaken?
Ekoplaza is onder de Nederlandse supermarkten koploper in de eiwittransitie
De eiwittransitie houdt in dat dierlijke eiwitten zoals rundvlees, kip, vis, melk en eieren steeds vaker worden vervangen door plantaardige en alternatieve eiwitbronnen. Dit draagt bij aan het verminderen van de impact op klimaatverandering, aangezien bij de productie van dierlijke eiwitten veel broeikasgassen vrijkomen en veel land en water wordt verbruikt. In supermarkten zijn steeds meer alternatieven te vinden, zoals plantaardige melk (haver-, amandel- of sojamelk ter vervanging van koemelk), vleesvervangers zoals tofu, tempeh en plantaardige burgers in plaats van vlees, en eiwitrijke alternatieven zoals kikkererwten en linzen. , Albert Heijn volgt op de tweede plaats en Plus scoort het laagst. Ekoplaza verkoopt iets meer dan de helft plantaardige eiwitten vergeleken met dierlijke eiwitten. Bij Plus is slechts een derde van het assortiment plantaardig.
Dit blijkt uit het sinds vorige week vernieuwde Dashboard Duurzaamheid Supermarkten door ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur. Het dashboard is gebaseerd op meerdere pijlers waaronder de eiwittransitie en is ontstaan naar aanleiding van een motie vanuit D66. Het moet inzicht geven in ‘de mate waarin supermarkten en verwerkende voedselbedrijven bijdragen aan een duurzaam voedselsysteem’.
‘Zeventig procent van wat mensen dagelijks eten, kopen zij bij de supermarkt’, vertelt Charlotte Linnebank, directeur van denktank Questionmark, die het ministerie bij het dashboard adviseerde. ‘Daarmee hebben supermarkten een spilfunctie binnen het gehele voedselsysteem. Supermarkten hebben sterke invloed op consument én producent. Ze hebben zowel marketing- als inkoopmacht’, aldus Linnebank. Supermarkten bepalen daarmee voor een groot deel wat mensen eten. ‘Bovendien is het een geconcentreerde sector met een paar grote spelers.’ Dit maakt dat de bestaande supermarkten een sterke positie in de markt hebben.
Ekoplaza vooral groot in Amsterdam
De duurzame keten Ekoplaza, die in 2019 fuseerde met Marqt, heeft zo’n zeventien winkels in de hoofdstad. Een groot deel, ongeveer een vijfde van het totaal aantal filialen, zit in Amsterdam. Amsterdammers winkelen in groteren getale dan de rest van Nederland graag biologisch en duurzaam.
Van ontbossing tot voedselverspilling
Bij de beoordeling van Nederlandse supermarkten wordt gekeken naar acht pijlers, waaronder broeikasgasemissies, de eiwittransitie, voedselverspilling en het aandeel biologische producten. Zo verkopen Ekoplaza en Odin bijna uitsluitend biologisch voedsel. Bij andere supermarkten varieerde het biologische omzetaandeel in 2023 tussen 0,4 en 7,6 procent.
Daarnaast wordt er gekeken naar ontbossing door palmolie- en sojaproductie. Bijna alle retailers werken aan ontbossingsvrije soja en palmolie, behalve Aldi, die geen eisen stelt aan huismerkleveranciers. Gegevens over Odin en Picnic ontbreken.
Het is lastig om een algemene conclusie te trekken over de meest en minst duurzame supermarkt op basis van het dashboard. Het doel van het dashboard is om transparantie te bieden aan beleidsmakers en supermarkten. ‘Wij proberen geen voorkeur of aanrader te geven met dit dashboard’, zegt woordvoerder Daan van Ommen van het Ministerie van Landbouw. Supermarkten zijn bovendien zelf verantwoordelijk voor de aanlevering van data, wat vrijwillig is, meldt hij.
Ranglijst
Eerdere onderzoeken, niet gerelateerd aan het dashboard, brachten wel een ranglijst uit. Superlijst Groen van Questionmark is een van de meest uitgebreide. Er wordt in het dashboard geen definitie gegeven van wat duurzaam is, ‘bij Superlijst Groen stellen wij ons de taak die definitie te bepalen’ aldus Linnebank. In de meest recente versie uit 2023 staat Ekoplaza bovenaan als duurzaamste, gekeken naar prestaties op gebied van klimaat, eiwittransitie, landbouw, verpakkingen. Lidl volgt. En ook op deze lijst staat Plus op de laagste plek.
Duurzame discounter
De relatie tussen supermarktprijs en duurzaamheid is de laatste jaren minder duidelijk, merkt Linnebank op. Ekoplaza scoort nog steeds hoog op duurzaamheid, ‘maar ook Lidl doet het goed.’ De discounter bewijst dat duurzaamheid ook betaalbaar kan zijn.
Zowel Ekoplaza als Lidl hanteren een kleine, gefocuste formule voor het assortiment, zegt Linnebank. ‘Zo biedt Lidl vooral huismerken aan en minder A-merken.’ Hierdoor heeft Lidl meer invloed op leveranciers en de duurzaamheid van producten. A-merken zijn daarentegen lastiger te beïnvloeden.
Verplicht rapporteren
Sinds 2024 moeten beursgenoteerde supermarkten zoals Albert Heijn, Jumbo en Lidl duurzaamheidsrapportages indienen volgens Europese wetgeving. Plus en Aldi volgen in 2025. Het dashboard toont gegevens uit 2023, toen dit nog niet verplicht was. De verwachting is dat de verplichte rapportages het dashboard in komende vernieuwingen gedetailleerder en accurater zullen maken.